Από τον αντιαμερικανισμό του χθες στον αντιγερμανισμό του σήμερα.

του Γώργου Σιακαντάρη


Η γνωστή κίτρινη φυλλάδα Bild απαντώντας στις αντιδράσεις που προκάλεσε η επίσκεψη της καγκελαρίου Μέρκελ έγραφε: «δεν αξίζει κάτι τέτοιο η Γερμανία». Βλέποντας το περίφημο όχημα της ΟΜΕ- ΟΤΑ με τους τρεις ντυμένους ναζιστές, τις πάρα πολλές φωτογραφίες της Μέρκελ με χιτλερικό μουστάκι και ακούγοντας τις φωνές των διαδηλωτών κατά της «ναζιστικής Γερμανίας» ( όχι κανένας- μα κανένας απ’ αυτούς δεν είχε ψηφίσει τη Χρυσή Αυγή, αλλά και να το είχε κάνει, αυτή είναι ένα φιλοχριστιανικό κόμμα. Δεν είναι;) αναρωτήθηκα, μήπως η Ελλάδα το αξίζει αυτό;

Το αξίζει η Ελλάδα να παρουσιάζεται στα μάτια των ξένων ως εκπρόσωπος του απόλυτου ανορθολογισμού; Γιατί κάτι τέτοιο προκύπτει όταν κατηγορούμε μια χώρα και ένα λαό, που έχουν απομονώσει πλήρως τις δικές του φιλοναζιστικές δυνάμεις, ως ναζιστές. Όταν μάλιστα οι κατήγοροι εκπροσωπούνται από ένα πολιτικό σύστημα, στο οποίο ανερχόμενη δύναμη είναι οι ναζιστές και μια κυβέρνηση της οποίας οι υπουργοί παραδίδουν τις λίστες των αλλοδαπών μαθητών στους εκφραστές του νεοελληνικού ναζισμού;

Σκέφτηκα δεν γίνεται πρέπει να πούμε στους υπόλοιπους Ευρωπαίους, πως δεν είμαστε μόνο μια χώρα που γέννησε τον ορθό λόγο, αλλά και μια χώρα, η οποία πάρα κάποιες «ασήμαντες εξαιρέσεις» κηρύσσει και σήμερα τον σεβασμό της προς τον ορθό λόγο. Δεν μπορεί κάποιοι ακραίοι ανόητοι να προσβάλλουν αυτή εδώ τη χώρα και να την παρουσιάζουν ως την πηγή του ανορθολογισμού και της ανοησίας.

Δεν μπορεί είπα, η πνευματική και καλλιτεχνική ελίτ μας θα καθαρίσει με τους «οδοκαθαριστές» του ορθού λόγου. Και τότε θα βγούμε όλοι να βροντοφωνάξουμε, πως δεν είναι αυτή η εικόνα της σύγχρονης Ελλάδας, πως και η Ελλάδα δεν αξίζει κάτι τέτοιο.

Διαβάζοντας όμως δηλώσεις καλλιτεχνών, απευθυνόμενων στην καγκελάριο Μέρκελ, όπως αυτή, «έχετε ξεχάσει προφανώς, πως όταν εσείς ήσασταν πάνω στα δέντρα, στην Αρχαία Ελλάδα, ανέβαιναν τραγωδίες και κωμωδίες που σήμερα παίζονται σε όλο τον κόσμο» (Μανώλης Μητσιάς) ή όπως αυτή «μας χρωστάτε μωρή μουλαροζαργάνα, δεν χρωστάμε. Αν δεν ήταν οι Έλληνες, Μερκέλα μου, θα΄σουν καπάκι μπύρας»Σταμάτης Κραουνάκης ή όπως αυτή «η βαρβαρότητα που μας αντιμετωπίζετε, θα στραφεί στους Γερμανούς, γιατί ως αρχαία φυλή, όπως οι Εβραίοι και οι Κινέζοι, γνωρίζουμε και βρίσκουμε τον τρόπο να ορθοποδήσουμε» Γιάννης Σμαραγδής, σκέφτηκα πως τελικά εμείς μάλλον το αξίζουμε κάτι τέτοιο.

Βεβαίως βρήκα και μια άλλη αναφορά. Εκεί λοιπόν διάβασα το εξής «την εποχή που οι πρόγονοί μας κατασκεύαζαν πέτρινες γούρνες και πήλινα κιούπια, όλα αυτά τα αντικείμενα που ενθουσιάζουν τους προϊστοριολόγους μας, οι Έλληνες έχτιζαν την Ακρόπολη». Ενθουσιάστηκα γιατί νόμισα πως επανήλθε στο προσκήνιο ο πρώην υφυπουργός Οικονομικών Νίκος Αθανασόπουλος, ο οποίος ήταν ο πρώτος που είχε πει την υπέροχη ατάκα πως «όταν εμείς χτίζαμε Παρθενώνες, εσείς τρώγατε βελανίδια». Μετά όμως σκέφτηκα πως θα ήταν καλύτερα να το έχει πει αυτό κάποιος νεώτερος, ο Αλκίνοος Ιωαννίδης ας πούμε ή ακόμη καλύτερα ο Νότης Σφακιανάκης, σε πείσμα των «προσκυνημένων» Μάλαμα και Δεληβοριά. Το έψαξα λοιπόν και βρήκα πως την παραπάνω παροιμιώδη ατάκα την έγραψε ένας στυλοβάτης του αντιναζιστικού κινήματος. Ο Χίτλερ, στο δικό του μανιφέστο του «επαναστατημένου ανθρώπου», στο «βιβλίο» του ο Αγών μου. ‘Ενα πάρα πολύ ωραίο «βιβλίο», το οποίο το συνιστώ ανεπιφύλακτα, σ’ όλους αυτούς με τις ναζιστικές στολές.

Για να επιστέψουμε λοιπόν στον ελληνικό αντιγερμανισμό, αυτός δεν είναι τόσο καινούργιος όπως φαίνεται. Βαστάει όσο βαστάει ο αντιαμερικανισμός. Μάλλον είναι ο χθεσινός μας αντιαμερικανισμός, ντυμένος με ναζιστικά ρούχα, ενώ ο παλιός φορούσε τζάκετ και τριμμένα μπλου τζιν.

Τι λοιπόν εξέφραζε αυτός ο αντιαμερικανισμός;  Ας δεχτούμε πως η φράση της Θάτσερ πως «δεν υπάρχουν κοινωνίες, υπάρχουν μόνο άτομα», είναι μια άστοχη ή μια ανάλγητη νεοφιλελεύθερη άποψη, αν και διατηρώ αμφιβολίες μήπως κάτι τέτοιο είχαν πει και κάποιοι παλιοί αριστεροί. Έστω για την οικονομία της συζήτησης να το δεχτώ, την ίδια όμως στιγμή είναι αλήθεια, πως οι κοινωνίες είναι πάντοτε αυτό που είναι τα άτομα που τις συνθέτουν. Οι κοινωνίες είναι οι ιδεολογικές, πολιτικές και οικονομικές σχέσεις μεταξύ των ατόμων που τις αποτελούν.

Τότε εδώ και πάρα πολλά χρόνια φτιάξαμε μια κοινωνία στην οποία τα άτομα γνωρίζουν πως τίμιο είναι να κρύβουν πίσω από την επίκληση «των Ελλήνων τις κοινότητες» τα πιο βαθιά εγωιστικά συμφέροντα. Φτιάξαμε μια κοινωνία ατόμων, τα οποία θεωρούν τις παραδοσιακές αμερικανικές αξίες του ατόμου πιονέρου, το οποίο με τη δύναμη της προσωπικότητάς του κτίζει έναν «νέο κόσμο», ως ψευδοαξίες και αμερικανιές. Πράγματα άξια για τα χαζοαμερικανάκια. Φτιάξαμε μια κοινωνία ατόμων, στην οποία περιγελούνται αξίες όπως η τιμιότητα, η ακρίβεια, η ευγένεια, η τήρηση των υποσχέσεων, η ηθική της ευθύνης, το χρέος να ξεπληρώνουμε τα χρέη μας. Γι’ αυτό άλλωστε και το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο νου, όταν χρωστάμε, είναι να βρούμε τρόπο να κουρέψουμε το χρέος και όχι τρόπους να ξεχρεώσουμε.

Ο Τοκβίλ στο μνημειώδες έργο του «Η Δημοκρατία στην Αμερική» έγραφε πως η εφαρμογή εκείνων των ηθών, που αφορούν τον σεβασμό προς τις υποχρεώσεις μας προς τον άλλο, αποτελούν την πιο μεγάλη αιτία για την ανάπτυξη της δημοκρατίας στην Αμερική (στα ελληνικά από εκδόσεις Στοχαστής, σελ 292 μτφ Μπάμπης Λυκούδης και εισαγωγή Γιώργος Μανιάτης). Τι ήσαν όμως όλα αυτά;

Τίποτα άλλο από τον Διαφωτισμό στην πράξη. Ε, λοιπόν ο δικός μας αντιαμερικανισμός τότε, και αντιγερμανισμός σήμερα, δεν είναι τίποτα άλλο από την ελληνική αντίδραση (ενός μεγάλου τμήματος, όχι βεβαίως ολόκληρου, μιας βαθύτατα διχασμένης κοινωνίας) στον διαφωτισμό στην πράξη.

Γι’ αυτό και είμαι σίγουρος πως όταν λύσουμε τα προβλήματά μας με τους Γερμανούς, θα θυμηθούμε πάλι τον αντιαμερικανισμό. Έτσι θα μπορούμε πάλι να διαδηλώνουμε έξω από την αμερικανική πρεσβεία, όπου είναι και πιο εύκολη η πρόσβαση. Γιατί και η επανάσταση θέλει τις διευκολύνσεις της.