μαζί τα φάγαμε...
του Μάνου Ματσαγγάνη*
Με ή χωρίς Μνημόνιο, έχουμε μπροστά μας δύσκολα χρόνια. Πολλά ή λίγα; Αυτό δεν το ξέρουμε. Αν τα πράγματα πάνε καλά, αν αντιδράσουμε δηλαδή δημιουργικά και συντεταγμένα στην κρίση (μεγάλο «αν»), η πορεία μας θα έχει σχήμα «U». Αν τα πράγματα δεν πάνε καλά, η πορεία μας θα έχει σχήμα «L». Σε κάθε περίπτωση, το σίγουρο είναι ότι έχουμε μπροστά μας δύσκολα χρόνια.
Το ερώτημα είναι; Πώς αντιμετωπίζουμε τις κοινωνικές συνέπειες της κρίσης;
Ας δούμε τι κάνουν οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Κατ’ αρχήν, συνηθίζουμε να λέμε και να γράφουμε ότι η κρίση είναι διεθνής, πανευρωπαϊκή κτλ. Στην πραγματικότητα, οι υπόλοιπες 26 χώρες της Ε.Ε. βγήκαν από την ύφεση ήδη από τα μέσα του 2010. Στις μισές από αυτές η ανεργία συνεχίζει να αυξάνεται, με χαμηλότερους όμως ρυθμούς. Η δική μας κρίση είναι βαθύτερη και θα διαρκέσει περισσότερο, επειδή είναι διαφορετική.
Οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες, λοιπόν, βγήκαν ή βγαίνουν από την κρίση. Διέλυσε η κρίση την κοινωνική τους συνοχή; Αυτό ισχυρίζονται, συχνά χαιρέκακα, οι εγχώριοι καταστροφολόγοι και αντιευρωπαϊστές κάθε απόχρωσης. Η πραγματικότητα δείχνει το αντίθετο: η ανεργία στην Ευρώπη αυξήθηκε πολύ λιγότερο από ό,τι στις ΗΠΑ (όπου η κρίση ήταν το ίδιο έντονη), ενώ η φτώχεια και η ανισότητα έμειναν γενικά αμετάβλητες.
Πώς το πέτυχαν αυτό; Η βασική διαφορά της Μεγάλης Κρίσης του 1929-31 με τη Μεγάλη Ύφεση του 2007-09 είναι ότι τότε δεν υπήρχε κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας άξιο λόγου – ενώ τώρα ναι. Η κρίση ενεργοποιεί τους αυτοματισμούς του συστήματος κοινωνικής προστασίας. Τα ευάλωτα στρώματα που πλήττονται από αυτήν ανακτούν μέρος των απωλειών μέσω των μηχανισμών εισοδηματικής στήριξης: επιδόματα ανεργίας, οικογενειακά επιδόματα, επιδόματα κατοικίας, ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα. Με αυτά και με αυτά, η κοινωνική δαπάνη στην Ε.Ε. αυξήθηκε σε 30,7% (από 27,5% του ΑΕΠ το 2007). Το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο κάθε άλλο παρά καταρρέει.
Αυτά στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα;
Στην Ελλάδα σπαταλήσαμε 20 χρόνια συζητώντας αν πρέπει ή όχι να βγαίνουν οι μητέρες ανηλίκων στο Δημόσιο στη σύνταξη στα 47. Έτσι επαληθεύτηκε η προ 15ετίας προφητεία του κ. Πολυζωγόπουλου, ότι για να χρεωκοπήσει το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης θα πρέπει πρώτα να χρεωκοπήσει το κράτος. Την ώρα όμως που οι ευνοημένες ομάδες φώναζαν, οι φτωχές οικογένειες έμεναν χωρίς φωνή. Για τα προβλήματα τους δεν γίνονταν διαδηλώσεις, ούτε επερωτήσεις στη Βουλή. Έτσι αποκτήσαμε το κοινωνικό κράτος που αξίζαμε: γενναιόδωρο με τους δυνατούς, σκληρό με τους αδύνατους.
Και τώρα που το χρειαζόμαστε, διαπιστώνουμε ότι το κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας είναι διάτρητο. Οι εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι που χάνουν τη δουλειά τους έχουν να περιμένουν λίγα πράγματα από αυτό.
Π.χ. το τακτικό επίδομα ανεργίας (καλό ως σύστημα ενίσχυσης της εποχικής απασχόλησης στον τουρισμό και στην ιδιωτική παραπαιδεία) μετά από 12 το πολύ μήνες σταματά – και τότε; Το 2003 είχε θεσμοθετηθεί ένα φιλόδοξο επίδομα μακροχρόνιας ανεργίας. Έκτοτε όμως ξεχάστηκε. Ο ΟΑΕΔ που το χορηγεί δεν θεωρεί ότι η ενημέρωση των πιθανών αποδεκτών για τα δικαιώματά τους είναι δική του δουλειά. Τα ανέκαθεν αυστηρά εισοδηματικά κριτήρια δεν αναπροσαρμόστηκαν ποτέ. Αποτέλεσμα: ο αριθμός των δικαιούχων – 733 άτομα σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία – δεν φτάνει ούτε το 0,5% των μακροχρόνια ανέργων!
Τα οικογενειακά επιδόματα για τους περισσότερους μισθωτούς του ιδιωτικού τομέα φτάνουν τα 8 ευρώ το μήνα για ένα παιδί, 25 ευρώ για δύο παιδιά. Βέβαια, για τους υπαλλήλους ΔΕΚΟ, τραπεζών και δημοσίου τα πράγματα είναι καλύτερα. Όσο για τους τρίτεκνους και πολύτεκνους, δέχονται καταιγισμό παροχών: από επιδόματα πολλαπλάσιας αξίας έως πράσινο φως για μετεγγραφή σε πανεπιστήμιο της Αθήνας, ενώ τελευταία έχουν τεθεί υπό την προστασία του ΛΑΟΣ. Και όμως, η συντριπτική πλειονότητα των φτωχών παιδιών ζει σε οικογένειες με ένα ή το πολύ δύο παιδιά.
Ενώ στην Ευρώπη τα επιδόματα κατοικίας βοηθούν τις φτωχές οικογένειες να τα βγάλουν πέρα με το νοίκι και τα άλλα έξοδα, ιδίως σε εποχές κρίσης, ο ΟΕΚ δεν κατέβαλε καθόλου επίδομα ενοικίου το 2010 («λόγω κρίσης»). Είδατε να διαμαρτυρήθηκε κανείς;
Όσο για ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, ως γνωστόν δεν έχουμε καθόλου – μόνοι εμείς στην Ε.Ε. των 27.
Θα μου πείτε: Και τι περιμένω; Τώρα, εν μέσω Μνημονίου και κρίσης, να κάνουμε για το κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας όσα δεν κάναμε τα χρόνια των παχιών αγελάδων;
Αυτό ακριβώς περιμένω. Επειδή η κυβέρνησή μας ομνύει στην κοινωνική συνοχή. Επειδή ακόμη και το αμφιλεγόμενο πρόγραμμα άγριων περικοπών που εφαρμόζει η κυβέρνηση Συντηρητικών-Φιλελεύθερων στη Βρετανία, περιέχει μέτρα προστασίας των πιο ευάλωτων στρωμάτων. Και κυρίως, επειδή τώρα, περισσότερο από ποτέ, χρειαζόμαστε ένα κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας.
Το ερώτημα είναι; Πώς αντιμετωπίζουμε τις κοινωνικές συνέπειες της κρίσης;
Ας δούμε τι κάνουν οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Κατ’ αρχήν, συνηθίζουμε να λέμε και να γράφουμε ότι η κρίση είναι διεθνής, πανευρωπαϊκή κτλ. Στην πραγματικότητα, οι υπόλοιπες 26 χώρες της Ε.Ε. βγήκαν από την ύφεση ήδη από τα μέσα του 2010. Στις μισές από αυτές η ανεργία συνεχίζει να αυξάνεται, με χαμηλότερους όμως ρυθμούς. Η δική μας κρίση είναι βαθύτερη και θα διαρκέσει περισσότερο, επειδή είναι διαφορετική.
Οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες, λοιπόν, βγήκαν ή βγαίνουν από την κρίση. Διέλυσε η κρίση την κοινωνική τους συνοχή; Αυτό ισχυρίζονται, συχνά χαιρέκακα, οι εγχώριοι καταστροφολόγοι και αντιευρωπαϊστές κάθε απόχρωσης. Η πραγματικότητα δείχνει το αντίθετο: η ανεργία στην Ευρώπη αυξήθηκε πολύ λιγότερο από ό,τι στις ΗΠΑ (όπου η κρίση ήταν το ίδιο έντονη), ενώ η φτώχεια και η ανισότητα έμειναν γενικά αμετάβλητες.
Πώς το πέτυχαν αυτό; Η βασική διαφορά της Μεγάλης Κρίσης του 1929-31 με τη Μεγάλη Ύφεση του 2007-09 είναι ότι τότε δεν υπήρχε κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας άξιο λόγου – ενώ τώρα ναι. Η κρίση ενεργοποιεί τους αυτοματισμούς του συστήματος κοινωνικής προστασίας. Τα ευάλωτα στρώματα που πλήττονται από αυτήν ανακτούν μέρος των απωλειών μέσω των μηχανισμών εισοδηματικής στήριξης: επιδόματα ανεργίας, οικογενειακά επιδόματα, επιδόματα κατοικίας, ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα. Με αυτά και με αυτά, η κοινωνική δαπάνη στην Ε.Ε. αυξήθηκε σε 30,7% (από 27,5% του ΑΕΠ το 2007). Το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο κάθε άλλο παρά καταρρέει.
Αυτά στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα;
Στην Ελλάδα σπαταλήσαμε 20 χρόνια συζητώντας αν πρέπει ή όχι να βγαίνουν οι μητέρες ανηλίκων στο Δημόσιο στη σύνταξη στα 47. Έτσι επαληθεύτηκε η προ 15ετίας προφητεία του κ. Πολυζωγόπουλου, ότι για να χρεωκοπήσει το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης θα πρέπει πρώτα να χρεωκοπήσει το κράτος. Την ώρα όμως που οι ευνοημένες ομάδες φώναζαν, οι φτωχές οικογένειες έμεναν χωρίς φωνή. Για τα προβλήματα τους δεν γίνονταν διαδηλώσεις, ούτε επερωτήσεις στη Βουλή. Έτσι αποκτήσαμε το κοινωνικό κράτος που αξίζαμε: γενναιόδωρο με τους δυνατούς, σκληρό με τους αδύνατους.
Και τώρα που το χρειαζόμαστε, διαπιστώνουμε ότι το κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας είναι διάτρητο. Οι εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι που χάνουν τη δουλειά τους έχουν να περιμένουν λίγα πράγματα από αυτό.
Π.χ. το τακτικό επίδομα ανεργίας (καλό ως σύστημα ενίσχυσης της εποχικής απασχόλησης στον τουρισμό και στην ιδιωτική παραπαιδεία) μετά από 12 το πολύ μήνες σταματά – και τότε; Το 2003 είχε θεσμοθετηθεί ένα φιλόδοξο επίδομα μακροχρόνιας ανεργίας. Έκτοτε όμως ξεχάστηκε. Ο ΟΑΕΔ που το χορηγεί δεν θεωρεί ότι η ενημέρωση των πιθανών αποδεκτών για τα δικαιώματά τους είναι δική του δουλειά. Τα ανέκαθεν αυστηρά εισοδηματικά κριτήρια δεν αναπροσαρμόστηκαν ποτέ. Αποτέλεσμα: ο αριθμός των δικαιούχων – 733 άτομα σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία – δεν φτάνει ούτε το 0,5% των μακροχρόνια ανέργων!
Τα οικογενειακά επιδόματα για τους περισσότερους μισθωτούς του ιδιωτικού τομέα φτάνουν τα 8 ευρώ το μήνα για ένα παιδί, 25 ευρώ για δύο παιδιά. Βέβαια, για τους υπαλλήλους ΔΕΚΟ, τραπεζών και δημοσίου τα πράγματα είναι καλύτερα. Όσο για τους τρίτεκνους και πολύτεκνους, δέχονται καταιγισμό παροχών: από επιδόματα πολλαπλάσιας αξίας έως πράσινο φως για μετεγγραφή σε πανεπιστήμιο της Αθήνας, ενώ τελευταία έχουν τεθεί υπό την προστασία του ΛΑΟΣ. Και όμως, η συντριπτική πλειονότητα των φτωχών παιδιών ζει σε οικογένειες με ένα ή το πολύ δύο παιδιά.
Ενώ στην Ευρώπη τα επιδόματα κατοικίας βοηθούν τις φτωχές οικογένειες να τα βγάλουν πέρα με το νοίκι και τα άλλα έξοδα, ιδίως σε εποχές κρίσης, ο ΟΕΚ δεν κατέβαλε καθόλου επίδομα ενοικίου το 2010 («λόγω κρίσης»). Είδατε να διαμαρτυρήθηκε κανείς;
Όσο για ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, ως γνωστόν δεν έχουμε καθόλου – μόνοι εμείς στην Ε.Ε. των 27.
Θα μου πείτε: Και τι περιμένω; Τώρα, εν μέσω Μνημονίου και κρίσης, να κάνουμε για το κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας όσα δεν κάναμε τα χρόνια των παχιών αγελάδων;
Αυτό ακριβώς περιμένω. Επειδή η κυβέρνησή μας ομνύει στην κοινωνική συνοχή. Επειδή ακόμη και το αμφιλεγόμενο πρόγραμμα άγριων περικοπών που εφαρμόζει η κυβέρνηση Συντηρητικών-Φιλελεύθερων στη Βρετανία, περιέχει μέτρα προστασίας των πιο ευάλωτων στρωμάτων. Και κυρίως, επειδή τώρα, περισσότερο από ποτέ, χρειαζόμαστε ένα κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας.
* Ο Μάνος Ματσαγγάνης διδάσκει Ευρωπαϊκές κοινωνικές πολιτικές και πολιτικές απασχόλησης στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
- Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» (Πέμπτη 3 Μαρτίου 2011)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου