Κρίση, κοινωνική αλληλεγγύη και κοινωνική πολιτική

του Χρήστου Γκαρμπούνη

Η κρίση είχε σαν αποτέλεσμα την αύξηση της παραβατικότητας, της εγκληματικότητας, της ανομίας και σε τελική ανάλυση φαινόμενα διάλυσης του κοινωνικού ιστού. Από την άλλη μεριά όμως η κοινωνία των πολιτών δραστηριοποιείται και αντιδρά, ευτυχώς, με υγιή αντανακλαστικά.

Δημιουργούνται συνεχώς σε όλη την Ελλάδα δίκτυα κοινωνικής βοήθειας με πολλαπλά αντικείμενα, π.χ. ανταλλαγή προϊόντων, σίτιση, στέγαση, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, διάθεση αγροτικών προϊόντων χωρίς μεσάζοντες, φροντιστηριακά μαθήματα. Αναπτύσσεται μια κοινωνική παρεμβατικότητα που παίρνει όλο και νέες μορφές. Δημιουργούνται νέες συλλογικότητες που αμφισβητούν υφιστάμενες δομές που έτσι κι αλλιώς κλυδωνίζονται. Το να κρατηθεί η ελληνική κοινωνία όρθια σε αυτή την δύσκολη περίοδο είναι ένα μείζον εθνικό ζήτημα.

Η κοινωνία των πολιτών δραστηριοποιείται και παρεμβαίνει σε τέτοια έκταση-που έκανε ακόμα πιο ουσιαστική την παρουσία της τις μέρες των γιορτών- για πρώτη φορά.(Δήμοι, Εκκλησία, μη κυβερνητικές οργανώσεις, επαγγελματικοί φορείς, ομάδες παραγωγών, κ.λ.π.). Αναπτύσσεται δηλαδή «από τα κάτω» μια πρωτοφανής πρωτοβουλία αλληλεγγύης, αυθόρμητη και ακηδεμόνευτη, που μπορεί στην πορεία να δημιουργήσει νέα δεδομένα ακόμα και πολιτικά και οικονομικά.

Οι εκδηλώσεις κοινωνικής αλληλεγγύης λειτουργούν σαν «φάρμακο» κατά της φτώχειας, των αδυναμιών της οργανωμένης πολιτείας και του ατομισμού. Καλύπτουν ένα καθήκον της πολιτείας, που οφείλει να διασφαλίσει την κοινωνική συνοχή και την στοιχειώδη ασφάλεια των πολιτών της. Γιατί όσο καλή και αναγκαία είναι η δράση ομάδων κοινωνικής αλληλεγγύης, δεν μπορεί να αντικαταστήσει την κοινωνική πολιτική που πρέπει να ασκήσει η ίδια η κυβέρνηση στις σημερινές συνθήκες.

Σήμερα, μετά την εκταμίευση της δόσης και την διασφάλιση της παραμονής της χώρας στο ευρώ, το πολιτικό σύστημα οφείλει να αναλάβει τις ευθύνες του με συγκεκριμένες πρωτοβουλίες. Έτσι, η κυβέρνηση θα πρέπει να έχει σαν άμεσο στόχο την εφαρμογή ενός δικτύου κοινωνικής υποστήριξης και ελάφρυνσης των βαρών των οικογενειών, που θα συνίσταται:

1. Σε παρεμβάσεις υποστηρικτικές (θέρμανση, ηλεκτρισμός, σίτιση, στέγαση, ένδυση, ενοίκιο) για τους πολίτες που ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας. Στόχος: κανείς άνεργος χωρίς πρόσβαση στο σύστημα υγείας. Κανένα παιδί φτωχής οικογένειας χωρίς σίτιση. Τα άτομα με ειδικές ανάγκες ενταγμένα μέσα στον κοινωνικό ιστό.

2.Αντιμετώπιση της ανεργίας που παίρνει εκρηκτικές διαστάσεις. Για τον σκοπό αυτό, παράλληλα με την αύξηση των δημοσίων επενδύσεων και την προώθηση νέου παραγωγικού προτύπου ώστε να δημιουργηθούν βιώσιμες θέσεις εργασίας στον ιδιωτικό τομέα, είναι αναγκαίος ο άμεσος αναπροσανατολισμός των πόρων του ΕΣΠΑ.

Μαζί με τις δράσεις υποστήριξης της απασχόλησης των νέων, προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στις οικογένειες που δεν έχουν εργαζόμενο ή άλλο εισόδημα. Η μεθοδολογία αυτών των δράσεων πρέπει να διασφαλίζει την άμεση ένταξη αυτών των ανέργων σε προγράμματα στήριξης.

Ακόμη για την αντιμετώπιση της ανεργίας απαιτούνται:

Αναμόρφωση των συστημάτων επιδότησης της ανεργίας, με ανακαθορισμό του επιδόματος μακροχρόνιας ανεργίας με στόχο την αύξηση του χρόνου επιδότησης.

Ασφάλιση για υγειονομική περίθαλψη όλων των εγγεγραμμένων ανέργων, με σταδιακή μείωση των ενσήμων ανά έτος, ενώ για νοικοκυριά χωρίς εργαζόμενους η συμβολή να είναι μηδενική.

Έκτακτες και εκτεταμένες δράσεις ένταξης των ανέργων σε προγράμματα «άμεσης δημιουργίας θέσεων απασχόλησης μέσω προγραμμάτων κοινωφελούς χαρακτήρα», εργασιακής τοποθέτησης και κατάρτισης.

3.Αλλαγές στο σύστημα υγείας (Ε.Ο.Π.Υ.Υ., φάρμακα, συνταγογράφηση) εξυγιαντικού χαρακτήρα.

4.Κοινωνική πρόνοια με προτεραιότητα: Κοινωνικές δομές για κέντρα ΑΜΕΑ που κλείνουν, για ολοήμερα νηπιαγωγεία και δημοτικά σχολεία, δίκτυο βρεφονηπιακών και παιδικών σταθμών, βοήθεια στο σπίτι σε ανήμπορους και ηλικιωμένους.

Στόχος αυτής της πολιτικής πρέπει να είναι η προσαρμογή των δομών που παρέχουν υπηρεσίες προς πολίτες και η αντιμετώπιση των δυσλειτουργιών, έτσι ώστε η μείωση των δαπανών να σημαίνει αντιμετώπιση των παθογενειών και διατήρηση του καλύτερου δυνατού επιπέδου υπηρεσιών.

5.Θέσπιση ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος: Σήμερα πάνω από 1 εκατομμύριο άνεργοι δεν λαμβάνουν κανένα επίδομα ανεργίας. Εκατοντάδες χιλιάδες άλλοι εργαζόμενοι έχουν υποστεί μείωση των αποδοχών τους, παρότι έχουν κρατήσει την δουλειά τους. Λόγω της απουσίας ενός προγράμματος τύπου ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος στην χώρα μας δεν υφίσταται ανάλογο σύστημα εισοδηματικής στήριξης των φτωχών, όπως συμβαίνει σε άλλες 23 χώρες της Ε.Ε. σε εθνικό επίπεδο. Διαθέτουμε ένα διάτρητο κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας, το οποίο αδυνατεί να προστατεύσει τα άτομα και τις οικογένειες που η κρίση απειλεί να παρασύρει στην φτώχεια. Αυτό είναι το «νέο κοινωνικό ζήτημα» της εποχής μας. Η αντιμετώπισή του έχει αποφασιστική σημασία για το μέλλον της Ελλάδας ως οργανωμένης κοινωνίας.

Η γενικευμένη εφαρμογή ενός ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, θα εξάλειφε σχεδόν ολοκληρωτικά την ακραία φτώχεια, όπως τεκμηριώνει η Ομάδα Ανάλυσης Δημόσιας Πολιτικής του Οικονομικού Παν/μίου Αθηνών (Μάνος Ματσαγγάνης και Χρύσα Λεβέντη).

Τέλος, θα πρέπει να ενταθούν νομοθετικές πρωτοβουλίες ελάφρυνσης των βαρών όπως:

Διακανονισμοί φορολογικών υποχρεώσεων.

Διευκολύνσεις στα δάνεια και διατήρηση της ρύθμισης για πλειστηριασμούς

Αντιμετώπιση της ακρίβειας.

Είναι εύκολο και ευχάριστο να ασκούμε κριτική και ακόμα πιο δημοφιλές να αποκαλύπτουμε και να καταγγέλλουμε τις άπειρες παθογένειες και ελλείψεις αυτού του δύσμοιρου ελληνικού κράτους. Σημασία όμως έχει πάνω απ’ όλα όχι απλώς να το επικρίνουμε αλλά και να πασχίζουμε στην πράξη να το αλλάξουμε. Με έναν τέτοιο προσανατολισμό, η κρίση μπορεί να οδηγήσει σε μια νέα, πιο δημοκρατική ισορροπία μεταξύ κράτους, αγοράς και κοινωνίας των πολιτών.